Begin april vond in de Kanselarij in Leeuwarden het eerste Blue Delta Monitor symposium plaats. De deelnemers, afkomstig uit de overheid, onderwijs en het bedrijfsleven, werd bijgepraat over Blue Delta Monitor en de staat van de Friese economie. Daarna gingen de deelnemers in verschillende workshops aan de slag met urgente economische vraagstukken voor de provincie Fryslân. De resultaten van die workshops vind je hieronder.
In het najaar wordt een tweede Blue Delta Monitor Symposium georganiseerd. Wil je daarvoor uitgenodigd worden en/of wil je op de hoogte blijven van nieuws rondom de Blue Delta Monitor en IPF? Meld je hier aan voor de nieuwsbrief.
Workshop arbeidsmarktproblematiek
Hoe staat het met de Friese beroepsbevolking? Wat zijn de uitdagingen, en wat is de rol van werkgevers? En vooral: hoe bouwen we aan een veerkrachtige en toekomstbestendige beroepsbevolking?
Fryslân kent een lichte bevolkingsgroei, maar de beroepsbevolking wordt steeds ouder. Naar verwachting zal het aantal werkenden in 2040 met circa 32.000 personen zijn afgenomen door de uitstroom van gepensioneerden. Tegelijkertijd stijgt het aantal openstaande vacatures explosief. Er zijn simpelweg te weinig mensen om de openstaande vacatures in te vullen.
Bij de aanpak van de arbeidsmarktproblematiek kunnen automatisering en digitalisering een belangrijke rol spelen – denk bijvoorbeeld aan ondersteuning door AI of robots in de horeca, zorg enz. – maar dit vereist bereidheid tot aanpassing bij werknemers én werkgevers.
Ook is een betere aansluiting nodig van het onderwijsaanbod op de arbeidsvraag. Zonder ingrijpen dreigt een groot tekort aan mensen met een technisch opleiding. Jongeren moeten daarom beter zicht krijgen op de kansen in Fryslân – én overtuigd worden om in hier te blijven. Mensen weten vaak niet hoeveel mooie bedrijven er in Fryslân gevestigd zijn. Friese bedrijven moeten zich daarom aantrekkelijker profileren en inspelen op de wensen van jonge werknemers, die andere prioriteiten en waarden hebben.
Vincent Kersten van WRK.frl/ vertelt aan host Jaap Jepma over de resultaten van zijn workshop tijdens het symposium.
Workshop aanpak achterblijvend verdienvermogen in Fryslân
Wat is verdienvermogen en hoe kunnen we dat in Fryslân verbeteren? In de Blue Delta Monitor wordt verdienvermogen gedefinieerd als de toegevoegde waarde per baan (loonsom + winst). Fryslân scoort lager dan het landelijk gemiddelde: € 75.000 per baan tegenover € 99.000. Bovendien neemt dit verschil toe.
Belangrijke inzichten zijn:
- Het verdienvermogen groeit vooral via productiviteitsgroei, want arbeid en kapitaal zijn beperkt beschikbaar.
- Binnen grote sectoren zoals Agro Food is het zaak om veelbelovende subsectoren (zoals pootaardappelen of circulaire akkerbouw) te onderscheiden van minder renderende onderdelen. Toerisme heeft relatief laag verdienvermogen.
- De kleine schaal van sectoren en bedrijven (vooral mkb’ers) beperkt verdienvermogen en investeren in productiviteitsgroei. Samenwerking is dus een belangrijke voorwaarde om het verdienvermogen te vergroten.
- Friese mkb’ers hebben moeite om aan te sluiten bij digitale ontwikkelingen. Terwijl juist daar veel winst te behalen is. Deels door (nieuwe) producten rond innovatieve technologieën, deels door ondernemers te ontzorgen met slimme digitale tools.
- De Friese cultuur kent sterke kanten (mienskip, samenwerking), maar ook remmingen (bescheidenheid, lage ambitie, “bêst genôch”). Het benadrukken van het Fries-eigene door de Friese politiek kan samenwerking op noordelijke schaal belemmeren. Voor bedrijven is de noordelijke schaal meer relevant, met aansluiting op wat er bij de RUG en de noordelijke hogescholen en mbo-instellingen gebeurt.
Actiepunten/aanbevelingen:
- Verfijn data naar kansrijke subsectoren.
- Maak meerjarige beleidskeuzes in lijn met transities (energie, voedsel, water).
- Ondersteun bottom-up initiatieven zoals Wetsus, Kening fan ‘e Greide en CH2018.
- Versnel digitalisering en adoptie van AI.
- Zoek samenwerking op noordelijke schaal met kennisinstellingen en gemeenten.
- Focus op talentbinding: zonder goede banen vertrekken jongeren.
Workshop economische specialisatie als basis voor innovatie
Wat zijn de grootste sectoren van Fryslân? Zien we rond die specialisaties ook clustervorming die innovatie bevordert? Wat is er voor zo’n ‘ecosysteem’ nodig?
De grootste sectoren qua werkgelegenheid zijn zorg (63.000 banen) en handel (43.000 banen). De hoogste toegevoegde waarde ligt bij de zakelijke dienstverlening en industrie. De landbouw en industrie hebben de hoogste locatiequotiënt (resp. 197 en 130), wat betekent dat er relatief veel mensen in die sectoren werken en er dus sprake is van specialisatie.
Clustervorming vereist, naast de nabijheid van bepaalde bedrijven:
- Een gedeeld belang (bijv. rond energie, circulariteit of kennisontwikkeling).
- Gelegenheden tot ontmoeting. Vooral ‘cross-overs’ (ontmoetingen buiten je bubbel) kunnen inspireren, maar denk ook aan innovatie binnen de keten.
Naast clustervorming, is voor innovatie ook van belang:
- Ondersteuning voor ondernemers bij financiering, strategie en innovatieprocessen.
- Heldere communicatie over beschikbare hulpbronnen via o.a. Ynbusiness, gemeenten en netwerken zoals Vereniging Circulair Fryslân.
Bedrijven weten vaak niet hoe ze kunnen innoveren. Ze missen nog het lef, de strategie, kennis en organisatorische vaardigheden of de toegang tot middelen om echt te innoveren. Hier ligt een sleutelrol voor overheid en intermediairs.
Tijdens de workshops werden economische uitdagingen voor de provincie Fryslân besproken.
Economie en brede welvaart
Hoe zorgen we dat de economie bijdraagt aan brede welvaart? Deze vraag vormt de kern van de Blue Delta-agenda. De economie levert op verschillende manieren een bijdrage aan brede welvaart, bijvoorbeeld door de maatschappelijke waarde van bedrijven, inkomen dat werkenden ontvangen, maar ook de diensten die bijdragen aan leefbaarheid, bereikbaarheid en gezondheid.
Brede welvaart gaat over de samenhang tussen economie, ecologie en sociale aspecten. Niet alle economische activiteiten dragen positief bij aan brede welvaart, negatieve effecten zijn bijvoorbeeld afval en luchtverontreiniging. Een selectief beleid is nodig: kies voor sectoren die én goed verdienen én bijdragen aan leefbaarheid, gezondheid en duurzaamheid.
Casus: hoe weeg je de voor- en nadelen af van een mogelijke vestiging van een datacenter in Anjum? Voordelen zijn enige werkgelegenheid en datacapaciteit. Nadelen zijn weinig lokale binding, hoge milieubelasting, verdringing van andere waardevolle functies van het landschap. Een alternatief is multifunctioneel gebruik (bijvoorbeeld een groen dag boven op het datacenter), bouwen in de hoogte en beter inpassen in stedelijk gebied. Vragen die dit voorbeeld oproepen zijn:
- Hoeveel data-opslagcapaciteit is nodig voor strategische autonomie?
- Maximaal inzetten op zelfvoorzienend zijn en korte ketens??
- Wat zijn de alternatieve kosten van ruimtegebruik? Kunnen we met andere keuzes meer maatschappelijke waarde realiseren?
Actieagenda om de economie optimaal bij te laten dragen aan brede welvaart:
- Maak een ‘potentiekaart’ met regionale kansen en noodzaak voor brede welvaart. Concentreer op innovatie in agrofood, watertechnologie en zorg.
- Breng spreiding van armoede over de regio’s in kaart: Leeuwarden is economisch sterk, maar kent hoge armoede. Wat is het verschil tussen stedelijke en regionale kernen?
- Behoud verscheidenheid in werkgelegenheid, lettend op toekomstbestendigheid en kenmerken van de regio. Inzetten op goedgekozen speerpunten en daarin een divers aanbod van banen creëren.
- Proactieve strategie richting Brussel.
- Samenwerking is essentieel – niemand redt het alleen.
Nieuwsbrief
Wil je op de hoogte blijven van nieuws rondom de Blue Delta Monitor en IPF en de Blue Delta Monitor symposia? Meld je hier aan voor de nieuwsbrief.